Kroniek 1943 deel 1

 

Geplaatst in Oud Winschoten

 

Halfjaarlijks tijdschrift over de geschiedenis van Winschoten – Jaargang 10 / 2008 / deel 20  

 

Gebeurtenissen in het eerste half jaar van 1943:

 

Dinsdag 5 januari 1943

De Winschoter Courant verschijnt tweemaal per week.

Bericht van het Persgilde der Nederlandse Kultuurkamer; in verband met nog verdere beperking van de papiertoewijzing mogen alle 3 maal wekelijks verschijnende bladen na 4 januari, slechts 2 maal per week verschijnen en wel 1 maal met 2 pagina’s en 1 maal met 4 pagina’s. De Winschoter Courant en de Nieuwe Winschoter Courant zullen vanaf heden beide verschijnen op dinsdag en vrijdag. 

 

 

Arbeidsdienst.

 

Winschoter K. Wierenga (toen werkzaam als machine-bankwerker bij Gembo) kreeg een oproep tot verplichte tewerkstelling in Stendall. Tot januari 1943 had hij het nog gered, maar toen was het dan zover. Op de morgen van 5 januari 1943 werd hij door zijn familie uitgezwaaid op weg naar Stendall, niet eens wetend waar het precies lag. In de zelfde trein zat op weg naar zijn werk bij de Duitse Bundesbahn in Oldenburg,  Gerrit Hensen (ook verplicht). Deze raadde hem aan gelijk met hem in Oldenburg aan de andere (niet bewaakte) kant van het perron uit te stappen. Gerrit Hensen nam hem mee naar het verblijfsgebouw van de andere tewerkgestelden en tot vreugde van dhr. Wierenga ontdekte hij daar twee zwagers van hem en nog andere Winschoters, die hij goed kende. Tijdens zijn verplichte tewerkstelling bij de Duitse Bundesbahn werden ze door de geallieerden zes keer beschoten, waarvan het een keer goed raak was, met als gevolg dat hij 5 maanden in een ziekenhuis en een maand in een Kurhaus werd opgenomen. Begin ’45 werd de toestand door beschietingen onhoudbaar en hij is toen met een collega, halfzittend / halfliggend, onder een treinstel naar Nieuweschans gevlucht en vandaar ‘s nachts naar Winschoten gelopen. Tot aan de bevrijding van Winschoten 15 april heeft hij ondergedoken gezeten bij zijn zuster.

 

K. Wierenga (interview 1994/1995)

 

 

 

 

Duitse garnizoen in Winschoten:

 

In 1943 kreeg Winschoten een garnizoen, de commandant was de kapitein Pitsch. Hij had behoefte aan een garnizoenbureau en vorderde het huis van notaris Vos aan de Langestraat hoek Gaslaan. Zijn krijgsmacht werd ondergebracht in de Johan Modastraat die met slagbomen werd afgesloten. Gevorderd werden vier huizen en schoolgebouwen waarvan in de eerste plaats de Hogere Burger School. De leerlingen van de H.B.S. gingen in september 1944 naar de basisschool aan het Omsnijdingskanaal, nu Mr. D.U. Stikkerlaan.

 

 

Vrijdag 5 februari 1943

Joden mogen geen verzoekschriften meer richten aan de Duitse autoriteiten, maar dienen dit uitsluitend te doen aan de Joodsche Raad.

 

 

In maart 1943 werd de klok van de Winschoter Toren door de bezetter gevorderd.

Ten behoeve van de Duitse oorlogsindustrie vorderden de Duitsers veel goederen en producten uit de bezette landen. Nederland werd grondiger leeggeplunderd dan andere landen in een vergelijkbare positie. Met het oog op de wapenindustrie hadden de Duitsers vooral veel belangstelling voor metalen voorwerpen variërend van melkbussen tot complete inventarissen van fabrieken. Tot grote woede van kerkelijk Nederland werden vanaf tussen oktober 1942 en september 1943 zelfs de klokken uit kerktorens gehaald om te worden omgesmolten.

 

 

Zaterdag 3 april 1943

 

60ste BATO-Uitvoering

In het najaar van 1883 werd de Gymnastiek-vereniging Bato opgericht door de heer J. Jansonius, die ook gedurende een reeks van jaren directeur is geweest. Het spreekt vanzelf dat Bato het zeer op prijs heeft gesteld dat de heer Jansonius op 82-jarige leeftijd uit Groningen kon overkomen de 60-ste uitvoering bij te wonen.

 

  

Bato bestuur 1943 (foto archief B.H. Schipper)

 

V.l.n.r.:

Staand:    J. Stokroos, K. Jager, S. Hoekstra, P. Hoekstra, H. Toren, E. Smit en A. Zweep.

Zittend:   Jantje Hemmen, A. Brouwer, H. Meijer en Annie Meijer.

Zaterdag 10 april 1943

Joden mogen niet langer verblijven in de provincies Friesland, Groningen, Drente, Overijssel, Gelderland, Limburg, Noord-Brabant en Zeeland.

 

 

Dinsdag 20 april 1943

Hitler 54 jaar

Herdenking verjaardag van de Fuehrer.

Ter gelegenheid van de verjaardag van de Fuehrer worden in vele plaatsen in ons land vergaderingen gehouden waarin een Duitse en een Nederlandse spreker optreden. In Wissemann wordt om 19.30 uur vergadering gehouden waar de heren Fick en J.G. Jans zullen spreken.

 

 

Vrijdag 23 april 1943

De Nederlandse provincies worden ‘Judenrein’ verklaard.

 

 

Nederlandse leger in krijgsgevangenschap.

Op 29 april 1943 wordt het Nederlandse volk overvallen door de uitvoering van het voorstel van Himmler aan Hitler. Generaal Christiansen maakt bekend dat het hele voormalige Nederlandse leger in krijgsgevangenschap zal worden weggevoerd.

Deze maatregel riep zoveel weerstand op dat overal in het land op vrijdag 30 april stakingen uitbraken.

Maar de Duitsers, eerst verrast en onthutst, slaan snel terug. Het politiestandrecht wordt afgekondigd, waarbij, in een verkorte rechtprocedure, in het algemeen slechts doodstraffen zullen worden uitgesproken tegen de overtreders van de eronder vallende bepalingen. Maar: “doorstaken”, luidt het parool. Doorstaken, ondanks het ingrijpen van Duitse politietroepen, ondanks de terreurmaatregelen, ondanks dat de speciale rechtbanken van de standrechtbepalingen overal in het land zitting houden. Lang kon het niet duren. Al op 1 mei gaat de staking verlopen, murw geslagen als men is door fusieleringen en schietpartijen door de Duitsers. Alleen op het platteland duurt het nog wat langer voor de arbeiders hun werk hervatten. In Nederland vielen totaal 175 slachtoffers.

 

 

Vrijdag 7 mei 1943

Alle mannen van 18 tot 35 jaar moeten zich met het oog op de Arbeidsinzet aanmelden bij de gewestelijke arbeidsbureaus.

 

 

Radiotoestellen.

Op zaterdag 13 mei 1943 werden alle radiotoestellen verbeurd verklaard. Het moest de Nederlanders immers onmogelijk gemaakt worden te luisteren naar “de ophitsers” van de BBC en Radio Oranje. Het luisteren naar buitenlandse zenders was al drie jaar lang verboden. En na de invoering van het luistergeld waren alle radiotoestellen immers geregistreerd. De ingeleverde toestellen verdwenen voor een groot deel naar Duitsland, de rest bleef opgeslagen in Nederland. Maar vele toestellen werden ondanks de strenge bedreigingen, niet ingeleverd.

 

 

Zaterdag 15 mei 1943

Gemengd gehuwde joden krijgen de keus tussen deportatie of sterilisatie.

 

 

 

 Dinsdag 18 mei 1943

Benoeming gemeentesecretaris.

Tot secretaris van de gemeente Winschoten is benoemd de heer P. Groenewold, commies 1ste klasse, hoofd van de afd. financiën. De heer Groenewold is geboren te Nieuwe Pekela.

 

  

 

Woensdag 19 mei 1943

Kerkelijk protest tegen het steriliseren van gemengd-gehuwde joden.

 

 

 

  

Verplichting tot aanmelding voor de Arbeidsinzet.

 

Belangrijke aanwijzing voor de verordening inzake de aanmeldingsplicht.

 

Woensdag 19 mei 1943 moeten alle mannen, geboren in de maanden juli en augustus van het jaar 1921 zich op het bevoegde arbeidsbureau, resp. het bevoegde bijkantoor van 9 tot 17 uur persoonlijk aanmelden, waarbij zij het ingevulde aanmeldingsformulier en de andere identiteitspapieren en gegevens moeten meenemen. Op donderdag 20 mei 1943 geldt dit voor de mannen die in de maanden september en oktober 1921 geboren zijn. De distributie stamkaart moet meegebracht worden. De werkgevers zijn verplicht de tot aanmelding verplichte personen gedurende de tijd  die zij hiervoor nodig hebben van werk vrij te stellen en het salaris resp. loon door te betalen, Aanmeldingsplichtigen en werkgevers maken zich strafbaar wanneer zij handelen in strijd met de bepalingen van de verordening of trachten deze te ontduiken.

 

 

Dinsdag 8 juni 1943

 

Bekendmaking:

 

In mijn bekendmaking van 29 april 1943 heb ik het bevel gegeven dat de leden van de vroegere Nederlandse Weermacht in krijgsgevangenschap teruggebracht moeten worden.

Naar ik verneem is de opvatting verspreid, dat de door mij ter aanmelding opgeroepen personen bij niet-aanmelding in het ergste geval een kleine disciplinaire straf te verwachten hebben.

Dit is een ernstige vergissing. Ik wijs met nadruk op het volgende:

Wie zich niet aanmeldt overtreedt mijn bevel van 29 april 1943 en heeft zich voor de krijgsraad te verantwoorden wegens militaire ongehoorzaamheid, waarop volgens het Duitse militaire strafwetboek de zwaarste straffen staan.

 

                                                                       Der Wehrmachtsbefehlshaber in den Niederlanden,

                                                                                   FR. Christiansen,

                                                                                             General der Flieger

 

 

Donderdag 17 juni 1943

 

Officiële Publicatie – Gemeente Winschoten

 

Bekendmaking:

Nr. 32. De Burgemeester van Winschoten, de taak van de raad van de gemeente waarnemend, maakt bekend, dat door hem bij besluit van heden nr. 88 gunstig is beschikt op het verzoek d.d. 24 mei 1943 van het bestuur van de vereniging voor schoolonderwijs op gereformeerde grondslag te Winschoten om ingevolge artikel 72 van de Lager Onderwijswet 1920 de voor de aanschaffing van nieuwe Duitse leerboeken (nodig voor de invoering van het vak Duits in het 7de leerjaar) benodigde gelden beschikbaar te stellen.

Binnen 30 vrije dagen, te rekenen van heden af, kan iedere ingezetene daarvan bij de Commissaris van de Provincie in beroep komen.

 

 

                                                                         Winschoten 17 juni 1943.

                                                                                   De burgemeester voornoemd Drenth

                                                                                             De secretaris P. Groenewold

 

 

Dinsdag 22 juni 1934

 

Radio-Ontvangtoestellen.

Laatste gelegenheid tot inlevering.

De burgemeester van Winschoten maakt bekend, dat op donderdag 24 juni ‘s middags van 14 tot 18 uur alsnog gelegenheid wordt gegeven tot het inleveren van radio-ontvangtoestellen. Uitdrukkelijk wordt er hierbij op gewezen dat leden van het N.A.F. en van de N.V.D. blinden en invaliden hun toestellen wel moeten inleveren. Nalatigen stellen zich bloot aan arrestatie en overbrenging naar het concentratiekamp te Vugt. Er zal niet nogmaals gelegenheid tot inlevering worden gegeven. De inlevering moet plaats hebben op de Hoogklei in het perceel eerder bewoond door de heer Nijstad.

 

 

                                                                         Winschoten 21 juni 1943

                                                                                   De burgemeester voornoemd.

                                                                                              Drenth

 

 

Archief:

B.H. Schipper

 

Bronvermelding:

Winschoter Courant

Nederland 1940-1945